Bu yazımızda, Devlet Arşivleri’nden edindiğimiz 1912 tarihli birkaç belge ile Eynesil-Görele civarındaki bazı muallimlerin tercüme-i hallerine (biyografilerine) dair bazı bilgileri aktaracağız.
1912 yılında Trabzon Vilayetine bağlı olan Görele kazası sınırları dâhilinde, Eynesil, Ören, İshaklı, Çavuşlu, Kırıklı, Ege ve Karaburun köylerinde iptidai mektep (ilk mektep, ilkokul) bulunmaktaydı. Bu mekteplerin muallimlerinden bazıları ise şu isimlerdi: Mehmed Salih Efendi, Mehmed Temel Efendi, Ahmed Hamdi Efendi, Hüseyin Efendi, Hafız Mustafa Hilmi Efendi.
Söz konusu belgeler, yukarıda zikredilen muallimlerin tercüme-i hâl varakalarının (evraklarının) dosyalarına konulduğuna ve dosya numaralarını belirten pusulanın ilgili makama gönderildiğine dair bilgiler içermektedir. Bu tarihlerde, aşağıda içeriği aktarılan belgedeki mühürden anlaşıldığına göre, Trabzon Vilayeti Maarif Müdürü Musa Efendi’dir.
8 Nisan 328 (miladi 21 Nisan 1912) tarihli bir belgede, Trabzon Maarif Müdüriyeti tarafından Maarif-i Umumiye Nezaret-i Celilesi’ne, yukarıda adı geçen muallimlere ait biyografilerinin gönderildiğine dair yazı şöyledir:
“Atüfetli efendim hazretleri
İsim ve nev’i memuriyetleriyle tarih-i mübaşeretleriyle ve mikdar-ı maaşlarıyla cerrat tahsisini mübeyyin tanzim olunup rabten takdim kılınan cedvelde muharrir mekâtib-i ibtidaiye muallimlerine ait beş kıta terceme-i hal varakası evrak-ı müsbite suretleriyle maan ve leffen arz ve takdim kılınmış olduğu melhuzdur ol babda emr u ferman hazret-i men-lehül emrindir fî 4 Cemaziyülevvel sene 330 ve fî 8 Nisan sene 328” (BCA, MF. İBT, 00372 00 00 62 002 001).
1912’de Eynesil, Çavuşlu, Kırıklı, Ege ve Ören köylerinde görev yapan bu muallimlere dair belgelerde yer alan kısa biyografiler ise şöyledir:
Görele kazasının Eynesil karyesi ibtidai mekteb-i muallimi Mehmed Salih Efendi: Mikdar-ı maaşı; 150, cerrat tahsisi; maarif, tarih-i mübaşereti (işe başlama tarihi); 1 Teşrinisani sene 325, mülahazat (düşünceler); müceddidan (yenilenerek) mekteb-i İshaklı karyesinden nakledilmiştir.
Görele kazasının Çavuşlu karyesi ibtidai mekteb-i muallimi Mehmed Temel Efendi: Mikdar-ı maaşı; 150, cerrat tahsisi; maarif, tarih-i mübaşereti; 1 Teşrinisani sene 325, mülahazat; müceddidan.
Görele kazasının Kırıklı karyesi ibtidai mekteb-i muallimi Hamid Efendi: Mikdar-ı maaşı; 150, cerrat tahsisi; maarif, tarih-i mübaşereti; 1 Teşrinisani sene 325, mülahazat; Müceddidan.
Görele kazasının Ege karyesi ibtidai mekteb-i muallimi Hüseyin Efendi: Mikdar-ı maaşı; 150, cerrat tahsisi; maarif, tarih-i mübaşereti; 1 Teşrinisani sene 325, mülahazat; Müceddidan.
Görele kazasının Ören karyesi ibtidai mekteb-i muallimi Hafız Mustafa Hilmi Efendi: Mikdar-ı maaşı; 150, cerrat tahsisi; maarif, tarih-i mübaşereti; 9 Teşrinievvel sene 326, mülahazat; Müceddidan Mekteb-i Karaburun karyesinden nakledilmiştir.
“Kuyutta mutabık olduğu tasdik olunur fî 8 Nisan 328 (miladi 21 Nisan 1912), (mühür) Trabzon Vilayeti Maarif Müdüriyeti” (BCA, MF. İBT, 00372 00 00 62 001 001).
Maarif-i Umumiye Nezaret-i Celilesi’nce, 8 Mayıs 1912’de cevaben; Trabzon Vilayeti Maarif Müdüriyeti tahriratına ait ilgili dosyalar, numaralarıyla (12615, 12616, 12617, 12618, 12619) birlikte belirtilerek, “icabının icrası” temennisiyle Trabzon Vilayeti Maarif Müdüriyeti’ne şöyle yazılmıştır:
“Cevaben Trabzon Vilayeti Maarif Müdüriyetine Tahrirat-ı Aliyye
8 Nisan 328 tarih ve kırk numaralı tahriratınıza cevaptır.
Trabzon Vilayetine merbut (bağlı) Görele kazasının Eynesil, Çavuşlu, Kırıklı, Ege ve Ören karyeleri mekatib-i iptidaiye-i muallimlerine (ilkokul öğretmenlerine) aid irsal kılınan (gönderilen) beş kıta tercüme-i hal varakası bil-vürud namlarına açılan dosyalarda hıfz kılınarak tevellüdlerini havi (içeren) pusula dahi melhukan irsal kılınmış (iliştirilerek gönderilmiş) olmakla icabının icrası dahi mütemennadır efendim. 25 Nisan 328” (BCA, MF. İBT, 00372 00 00 62 003 002).
Eynesil köyünde bulunan ibtidai okulun 1910 yılı mezunlarından biri, “aliyyül âlâ (kazanılan numara: 100)” derecesiyle Dedeoğlu Hüseyin’dir. Bu okulda verilen dersler ise şöyledir: Kur’an-ı Kerim mea tecvid, Ulum-u din, Kıraat, İmla, Harf-i Osmanî, Hesap, Coğrafya, Tarih, Malumat-ı medeniye, Hatt-ı hüsn. (Mevlüt Kaya, Eynesil Tarihi ve Kültürü, İst. 2017, s.176-177).